یکی از بزرگترین خدمات امام رضا(ع) به اسلام، نجات جامعه مسلمانان از انحراف عقیدتی است، زیرا که دوران ایشان نقطه اوج نهضت ترجمه است که کتب مختلف غیر اسلامی ترجمه و جامعه اسلامی با تفکرات و نظریات جدید مواجه شده بودند.

هنگامی که این ترجمه ها، نظریه ها و اندیشه های بیگانه با دامنه وسیعی در محیط جامعه اسلامی رواج پیدا کند؛ زمینه برای انحراف افراد ناآگاه فراهم می گردد.

همانگونه که امروزه با تبادل تفکرات و عرضه سبک زندگی ها افراد زیادی در معرض انحراف عقیدتی قرار می گیرند تا جایی که برخی متاسفانه آتئیسم می گردند!!!

شیوه‌های مبارزه امام رضا(ع) با افکار و عقاید منحرف به چهار رویکرد تقسیم می گردد:

1⃣ جدال احسن
یکی از شیوه های امام رضا(ع) در مواجهه با تفکرات و نظریات مختلف گفتگوی علمی و جدال احسن بود.
که خداوند در قرآن کریم این شیوه را توصیه و در سوره نحل آیه ۱۲۵ می فرماید:
((با حکمت و اندرز نیکو، به راه پروردگارت دعوت نما! و با آنها به روشی که نیکوتر است، استدلال و مناظره کن! پروردگارت، از هر کسی بهتر می‌داند چه کسی از راه او گمراه شده است؛ و او به هدایت‌یافتگان داناتر است.))

🔺امام رضا(ع) در مناظراتی که با پیروان مذاهب و مکاتب مختلف و فرقه‌های گوناگون و سران ادیان و مکاتب داشتند، پاسخ خود را بر مبنای اعتقاد شخص مخاطب به شیوه منطقی بیان می‌فرمودند و افراد به استدلال متین و توان علمی آن حضرت اقرار می کردند.

2⃣ تعلیم قواعد کاربردی
یکی دیگر از شیوه های حضرت تعلیم قواعد کاربردی در دفاع از عقاید است چنانچه سلیمان بن جعفر جعفری می‌گوید:

در محضر امام رضا(ع) درباره جبر و تفویض صحبت شد. آن حضرت فرمودند:

آیا می‌خواهید در این مورد اصلی را به شما آموزش دهم که هیچ زمان دچار اختلاف نشوید و با هرکس بحث کردید پیروز شوید؟

گفتیم: اگر صلاح است بفرمایید. فرمودند:

«خداوند با مجبوری بندگان اطاعت نگردد (همگی مختارند) و اگر انسان‌ها نیز نافرمانی می‌کنند از این بابت نیست که بر خداوند غلبه پیدا کرده‌اند، و در عین حال، او بندگان خود را به حال خویش رها نکرده است. او خود مالک همان چیزهایی است که به آنان عطا فرمود و نیز نسبت به آنچه آنان را در آن مورد، توانا ساخته، قادر و تواناست. اگر مردم تصمیم به اطاعت خدا گیرند، خداوند مانع آنها نخواهد شد و اگر تصمیم به معصیت و نافرمانی بگیرند، اگر بخواهد از کار آنان جلوگیری می‌کند، ولی اگر از کار آنان جلوگیری نکرد و آنان مرتکب معصیت شدند، او آنها را به گناه و معصیت نینداخته است».
سپس فرمود: «هر که حدود این گفتار را دریابد و مراعات نماید، بر هر فردی که در این مورد با او مخالفت کند، پیروز است». (ابن بابویه،التوحید،ص۳۶۱)

3⃣ پاسخ به سؤالات
یکی از شیوه هایی که ائمه(ع) برای رشد افراد آن را توصیه می کردند و در عمل به آن شیوه اهتمام داشتند پرسش گری است، و امام رضا(ع) بر آن تأکید داشتند.

🔻پاسخ به پرسش‌ها و شبهات دینی
یکی از راه‌های مهم در بیان آموزه‌ها و بیان حقایق اسلام در قالب پاسخ به پرسش‌ها و شبهات دینی است. و پویایى «جامعه» و «فرهنگ»، در گرو پرسش‌هاى حقیقت­ طلبانه و پاسخ‌هاى خِردورزانه است، و امام هم تشویق به سوال کردن جهت دانایی می نمود هم پاسخ های مستدل به آنان میداد و هم سعی می نمود از کتب و اعتقادات خود آنان پاسخ محکمی به سوالات دهد.

4⃣ تشویق به تفکر و عقلانیت
امام رضا(ع) در باب اهمیت تفکر و عقلانیت می‌فرمایند:

« عبادت به زیادی نماز و روزه نیست، عبادت واقعی تفکر در کار خداوند متعال [و اسرار جهان آفرینش] است .»(تحف العقول،ص۴۴۲)

عقلانیت و استفاده درست از قوه فکر آن قدر در نزد امام رضا(ع) اهمیت بالایی دارد که آن را به عنوان حقیقت عبادت و بندگی پروردگار معرفی می‌نماید.
عقلانیتی که می‌توان با آن به حقایق هستی رسید حقایقی که امروزه از نگاه بسیاری از افراد مغفول مانده.

این شیوه برای زیست امروزی نیز بسیار حیاتی و راه‌گشاست چرا که در فرهنگ غربی به جهت تأمین هر چه بیشتر مطامع سردمداران دنیای کفر، تا آنجایی که امکانش بوده ابزارها و محصولات غفلت‌آور در زندگی انسان‌ها بسط داده شده است تا آنها را وارد یک سرمستی جاهلانه کند و در نهایت زمینه را برای تسخیر هر چه بیشتر آنها فراهم نماید بنابراین عقلانیتی که امام رضا(ع) انسان‌ها را بدان دعوت می‌نماید بی‌شک بهترین راه برای اصلاح الگوی سبک زندگی آنها به شمار خواهد رفت.

◼️شهادت امام رئوف، عالم آل محمد، ولی نعمت ما ایرانیان، امام علی بن موسی الرضا(ع) بر همه مسلمانان تسلیت باد.
مجتبی لشکربلوکی مدرس دانشگاه